Ümit Yenişehirli yazdı: ‘Geleneklerimiz’ ne kadar bizim?
Asırlar ötesinden gelerek varlığını sürdüren gelenekler, adetler, toplumsal hayatın pek çok noktasında görünür halde.
Fazla sorgulanmayan bir ön kabulle de içselleştirilen gelenekler, kuşaklar değişse de pek değişmiyor, her vakit “bizden” sayılıyor.
Peki, nitekim o denli mi?
Günlük yaşantımızda yer alan çok sayıdaki gelenek, âdet ve batıl inancın kaynağına biraz yakından bakıldığında, durum epey farklı görünmekte. Türk örfüne ilişkin yahut İslamî zannedilen birçok şey, tam bilakis ya yabancı kültürlerden bize gelmiş ya da İslam akidesiyle taban tabana zıt özellikler taşıyor.
“ATALAR DİNİ”NDE TÜRBELERE ÇAPUT BAĞLANIRDI
Bu fenomenlerin en yaygın olanlarından birisi, Anadolu’da, evliya, dede, eren olarak bilinen kişiliklerin mezarlarının halk tarafından ziyaretlerinde görülmekte. Ziyaretçiler, mezarlara adak olarak çaput bağlamaktalar. Çaputlar, bireylerin dileklerinin gerçekleşmesine katkı yapabileceği kanısıyla bağlanmakta. İlahiyat bilgisine sahip ehil bireylerin aksi taraftaki bütün ihtarlarına karşın, bu gelenek ülkemizin dört bir yanında devam etmekte.
Oysa Müslüman toplumlarda, kabirdeki kişinin ruhuna Fatiha’lar, dualar okunarak gerçekleştirilen kelam konusu “İslamî gelenek”, köken olarak İslamiyet’in doğuşundan çok evvelki çağlarda da emsal ritüel kalıbıyla vardı. Bu âdet, dinler tarihinde “atalar kültü” başlığıyla ye alan inancın bir yansımasıydı. Atalar dini de denilen bu inançta, eski jenerasyonlara tapınma vardı.
Bu dinî inanışta çaput bağlama, hem geçmiş kuşaklara hürmet gösterme hem de onları kızdırıp ortaya çıkabilecek muhtemel kötülüklerinden korunma emeli gütmekteydi. Bu inanç, antik çağlarda var olsa da günümüzdeki pek çok çok ilahlı inançta da canlı bir biçimde yaşıyor. Türkiye dahil birçok Müslüman toplumda ise İslam tarihinde yer almış çok sayıdaki değerli zatın kabrine bu pagan gelenek taşınıyor. İslamiyet’te Allah dostlarına, velilere hürmet duyulsa da türbe ziyaretlerinin bu kadar ritüelistik olması, eski inançların günümüz toplumsal hayatına olan tesirinden kaynaklanmakta.
Bu ortada, çaput bağlamanın bir öteki versiyonu olan ağaçlara çaput asma ise tabiat tapımının yaygın olduğu zamanlardan günümüze kadar ulaşmış durumda. Tıpkı, tekrar çok ilahlı inanç sistemlerinden tevarüs edilerek dünyada uzun vakittir yaygın olan, son vakitlerde halkı Müslüman toplumlara da sızmaya başlayan, cenaze merasim alanına ya da mezara mum dikme âdeti üzere.
CENAZE GÖMME TÖRENLERİ…
Cenazeyle ilgili öteki adetlerde de tekrar eski dönemlerdeki birçok inanışın izleri görülebiliyor. Bu çerçevede; ölen kişinin akabinde dağıtılan yemekler, kaybedilen yakınların makul günlerde anılması ve gibisi ritüellerin birçok, antik çağlardaki çok ilahlı inançlar devrinde ortaya çıkmıştı.
