Ümit Yenişehirli yazdı: CHP’nin eski “uzlaşıları”

CHP’nin eski “uzlaşıları”

Yerel parlamento, seçilmiş vali, özel polis

Ümit Yenişehirli

Cumhuriyet Halk Partisi listesinden Esenyurt Belediye Başkanlığına seçilen Kürt politik hareketinin faal isimlerinden Ahmet Özer’in tutuklanması tartışılmaya devam ediyor.

Özer, iktidara karşı muhalif odakları “bir şekilde” tıpkı gaye için harekete geçirme hedefini kamufle etmek için bulunan tabirle, “kent uzlaşısı” çerçevesinde, DEM Parti tabanından aldığı oylarla İstanbul Esenyurt Belediye Başkanlığı’nı kazanmıştı.

Siyasette “kent uzlaşısı” kavramı yeni olsa da benzeri “uzlaşılar” CHP’nin geçmişinde de vardı.

GÜNEYDOĞU’DAN OY ALABİLMEK İÇİN…

12 Eylül 1980 darbesinin akabinde kapatılan CHP’nin yerine askeri cunta tarafından “solcu” olarak kurdurulan Halkçı Parti, 1983 ve 1987 seçimlerinden beklenen başarıyı sağlayamamıştı.

Bunun üzerine Erdal İnönü ve arkadaşlarının öncülüğünde, yüklü olarak CHP’li takımlarca kurulan Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SODEP), HP ile birleşerek SHP ismiyle yoluna devam etmişti. SHP, 1995 yılında da tekrar açılan CHP ile birleşerek kararı şahsiyetine son vermişti.

Türkiye, 1991 genel seçimlerine giderken, partiler ortası ittifaklar gündeme gelmişti. Kısa bir mühlet sonra CHP ile birleşecek olan Sosyal Demokrat Halkçı Parti de, çabucak hiçbir vakit varlık gösteremediği Güneydoğu ve Doğu’da yeterli bir seçim sonucu yakalayabilmek için arayışa girmişti.

Erdal İnönü’nün genel başkanlığındaki SHP, bu gayeyle devrin bölgedeki siyasi oluşumu Halkın Emeği Partisi ile görüşmelere başlamıştı.

ECEVİT: BÖLÜCÜLERLE İŞBİRLİĞİ YAPIYORSUNUZ

SHP ile DAİMA ortasındaki ittifak görüşmelerinin ilerleyip olgunlaşması üzerine, siyasette hararetli tartışmalar yaşanmıştı. Eski CHP’lilerle siyaset yapmak istemeyerek kendi partisini kuran Demokratik Sol Parti Genel Lideri Bülent Ecevit, birinci olarak SHP’den gelen işbirliğini reddetmişti.

Ecevit daha sonra da işbirliğine yönelik tenkitlerine başlayarak, SHP’nin sadece biraz fazla oy alabilmek için HEP’le ittifak yaptığını belirterek,“SHP bölücülerle işbirliği yapıyor.” demişti.

SHP’DEN “SEÇİMDEN SONRA AYRILMAYACAKLAR” YALANI

İki parti; Adıyaman, Batman, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Mardin, Muş, Şanlıurfa ve Van üzere vilayetlerde SHP’nin milletvekili adaylarının DAİMA tarafından belirlenmesinde anlaşmıştı. Ayrıyeten İstanbul ve İzmir’de de DAİMA kökenli adaylar SHP listesinde yer alacaktı.

HEP’lilerin SHP’ye katılması, o günlerde yalnızca rakip partilerde değil birebir vakitte SHP içinde de tenkitlere sebep olmuştu. SHP’de Ertuğrul Günay, Fikret Ünlü, Güneş Gürseler üzere isimler, bu ittifakı “ilkesizlik” olarak nitelendirmişti. SHP’de ittifaka dayanak verenler ortasında ise Hikmet Çetin, Fikri Sağlar, Mehmet Moğultay ve Eşref Fazilet üzere partililer vardı.

Kamuoyunda, HEP’le yapılan ittifaka yönelik reaksiyonlar giderek artınca SHP idaresi, ortamı yatıştırabilmek umuduyla, DAİMA listelerinden gelen isimlerin seçimden sonra partilerine dönmeyip, SHP’de siyaset yapmaya devam edeceklerine ait bir açıklama yapmak zorunda kalmıştı.

Ancak HEP Genel Başkanı Fehmi Işıklar, verdiği bir beyanatla SHP’nin açıklamasının gerçek dışı olduğunu ortaya koymuştu. Işıklar, “İki parti birleşmedi,bu yalnızca bir seçim ittifakı.” demişti.

YEREL PARLAMENTO, SEÇİLMİŞ VALİ, ÖZEL GÜVENLİK GÜCÜ

Seçimler yaklaşıp, programlar, seçim beyannameleri, vaatler peş peşe gelmeye başlayınca, kahrın çok daha büyük olduğu ortaya çıkacaktı. 1991 seçimlerine SHP listelerinden giren HEP, parti programında yer alan görüş ve vaatlerle seçim propagandasının çerçevesini oluşturmuştu. Bu vaatler DAİMA tabanında heyecana, bilhassa İç Anadolu ve Batı bölgelerinde ise SHP’ye yönelik yansılara yol açıyordu.

SHP listesinden seçimlere giren milletvekili adaylarının telaffuzları, DAİMA tarafından dolanıma sokulan seçime ait dokümanlar, basında yer alan DAİMA orjinli isimlerin değerlendirmeleri şu yaklaşımlardan oluşuyordu:

“Yerel idareler merkezin baskısından kurtarılarak gerçek manada demokratik bir yapılanma sağlanacak. Antidemokratik yasalar kaldırılacak. Vali ve kaymakamlar seçimle misyona gelecek. Mahallî idare organlarının demokratik işleyişini engelleyebilecek her türlü müdahaleye son verilecek. Lokal idareler üzerinden merkezi idarenin vesayeti kaldırılacak. Merkezi yönetim küçültülecek. Mahallî idareler kendi meclisleri yoluyla mahallî parlamentolar statüsüne kavuşturulacak. Eğitim, sıhhat ve iç güvenlik üzere alanlarda lokal idarelere yetki verilecek.”

İNÖNÜ: DEMEK Kİ HALKA GEREĞİNCE ANLATAMAMIŞIZ

Nihayet seçimler yapılmış ve SHP Doğu ve Güneydoğu’da yeniden de umduğu sonuçlara fazla yaklaşamamış, İç Anadolu ve Batı bölgelerinde ise büyük bir başarısızlığa imza atmıştı. SHP’nin toplamdaki oy kaybı yüzde10’a yaklaşmaktaydı. Seçimlerde; DYP yüzde 27,03 oranında oy alarak 178 milletvekilliyle birinci parti olmuştu.

İktidardaki ANAP ise yüzde 24,01’le 115 milletvekili çıkarırken, SHP yüzde 20,75 oy oranıyla 88 milletvekili çıkartarak üçüncü parti olmuştu. Merhum Necmettin Erbakan’ın başında olduğu Refah Partisi ise MÇP ve IDP ile yaptığı ittifakla yüzde 16,88 oranına ulaşıp 62 milletvekiline sahip olmuştu. Bülent Ecevit’in DSP’si ise yüzde 10,75 oranındaki oyuyla Meclis’te 7 milletvekilliyle temsil edilmişti.

Seçim sonuçlarını değerlendiren SHP Genel Başkanı Erdal İnönü, özellikle büyük kentlerde SHP ve DSP oylarının sonucu etkilediğine vurgu yapmıştı. Bu durumu seçim sürecinde anlatmaya çalıştıklarına kaydeden İnönü; “Demek ki halka gereğince anlatamamışız.” demişti.

Seçimlerden bir mühlet sonra ise SHP listelerinden seçilen 8 milletvekili, daha evvel “yedek” olarak kurulan Demokrasi Partisi’ne (DEP) geçmişti.

Prof. Dr. Barış Metin – Aykut Çelik, “Türkiye Cumhuriyeti’nde 1991 Genel Seçimleri ve Erdal İnönü”, Toplum ve Kültür Araştırmaları Derneği Yazıt Kültür Bilimleri Dergisi, Haziran 2021

Prof. Dr. Hüseyin Özgür – Dr. Niran Cansever, “Türkiye’de 1991–2002 Periyodunda Mahallî İdare Islahatı Eforlarına Dair Söylemler”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Şubat 2022