Ümit Yenişehirli yazdı: CHP, ‘layık’ bir partidir

Cumhuriyet Halk Partisi bugün, harikulâde kurultayını gerçekleştiriyor. Eski İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu ve 90 kişinin tutuklanmasıyla gelişen olaylar nedeniyle girdiği türbülanstan çıkmaya çalışan CHP Genel Başkanı Özgür Özel ve yönetici takımı, kurultayla güçlerini pekiştirip, “birlik” imgesi verip, genel merkezin yeni devirde alacağı kararların tartışmasız hayata geçirilmesini sağlamayı umuyor.

CHP’nin “tek sesliliği” sağlama pratiği için ise tarihinde çokça örnek var. Bu örneklerin en belirgini ve sonraki yılları da tesiri altına alanı ise CHP’nin 1927 yılındaki ilk kurultayıydı.

TBMM’DE YAPILAN PARTİ KURULTAYI

CHP’nin “ilk” kurultayı pek çok birincisi barındırmaktaydı. Öncelikle aslında bir parti kurultayının kısmen biçim kaidelerini sağlaması bağlamında birinci sayılsa da Sivas Kongresi’nin de partiye eklemlenmesinden ötürü resmî literatürde CHP’nin II. Kurultayı olarak geçmekteydi.

6 GÜN 36 SAAT 33 DAKİKADA OKUNAN NUTUK

Kurultay, müddeti bakımından da birinciydi. Osmanlı periyodundaki çok partili hayatta, siyasi parti kongreleri bir ya da iki günde tamamlanırken, Cumhuriyet zamanının tek partili sisteminin bu kurultayı ise 15 Ekim 1927 tarihinde başlayıp, tam 9 gün sürerek 23 Ekim 1927’de sona ermişti.

CHP kurultayının bu kadar uzun sürmesinin en temel sebebi ise Cumhurbaşkanı ve parti genel liderinin uzun konuşmasıydı. Sonrasında, “Nutuk” ismiyle ve henüz Soyadı Kanunu çıkmadığı için “Mustafa Kemal” imzasıyla kitaplaştırılan bu konuşma, tam 6 gün 36 saat 33 dakika sürmüştü.

“DEĞİŞMEZ GENEL BAŞKAN” KARARI

CHP’nin 1927’deki kurultayında, esasen fiilen yürürlükte olan “değişmez genel başkanlık” uygulaması milletvekili, vali ve belediye başkanı ile parti müfettişlerinin oybirliği ile parti kararı ve tüzük unsuru haline de getirilmişti. Kurultayda ayrıyeten, 9 Eylül 1923 Nizamnamesi ile her yıl toplanması kararlaştırılan ancak parti içi muhalif grup olan İkinci Kümenin varlığı nedeniyle gerçekleştirilmeyen yıllık toplantıların durumu da bir karara bağlanmıştı.

Muhalif kümeye mensup milletvekillerinin, 1927 yılına gelinceye kadar yapılan seçimlerde listeye konulmayarak tasfiye edilmesinin akabinde, yeni CHP’nin kurultay üyeleri aldıkları kararla parti kurultayının o tarihten itibaren dört yılda bir toplanmasını karara bağlamışlardı. Kurultayda partinin isminin “Cumhuriyet Halk Fırkası” olduğu da kesinleştirilmişti.

YENİ TÜZÜK HUSUSU: “HER ÜYE KAYITSIZ KOŞULSUZ İTAAT EDECEK”

Adı, “1923 Nizamnamesi” (tüzük) olan düzenlemeye nazaran, partinin idare halini belirleyen, yapısı prestijiyle da geniş iştirakli olan sistem da tekrar 1927 kurultayıyla ortadan kaldırılmıştı. Yeni nizamnameye nazaran, partinin Merkez Teşkilatı, Genel Riyaset (Genel Başkan), Genel Riyaset Divanı, Genel Yönetim Heyeti ve Fırka Divanı’ndan oluşmaktaydı. Genel Lider, heyet ve divanın tek seçicisiydi. Genel Başkan ayrıca parti müfettişleri ile teftiş hususlarını da kendisi belirliyordu.

Kurultayın tüzük kararları ve fiili durumuyla ortaya çıkan idare gücü ise üç unvanda toplanmıştı: Genel Reis Cumhurbaşkanı, Genel Reis Vekili Başbakan, Parti Genel Kâtibi (Genel Sekreter). 1927 yılında tüzüğe eklenen bir öteki madde ise “Bütün parti üyeleri alınan kararlara kayıtsız kuralsız itaat edecektir.” kararıydı. Tüzüğün son hususu ise “İşbu genel asıllar hiçbir veçhile değiştirilemez.” biçiminde kaleme alınmıştı.

CHF “LAYIK” BİR FIRKADIR

Cumhuriyet Halk Fırkası’nın 1927 kurultayında, o tarihten itibaren partinin unsurları haline getirilen kararlar de karara bağlanmıştı. Sonuç bildirgesine, “Cumhuriyet Halk Fırkası, Cumhuriyetçi, Layık, Halkçı ve Milliyetçidir.” tabiri konulmuştu. Laiklik, o devrin imla ve söylemiyle “layıklık” olarak kayda geçmişti.

CHP, 1933 yılındaki kurultayında ise bu kararlar çoğaltılıp, “altı ok” olarak tasnif edilmiş, bu prensiplerin sembolü olan oklar da partinin amblemi haline getirilmişti. CHP’nin “altı ok”u, 1937 yılında da Anayasa’ya konulacaktı. Partinin ikinci genel başkanı Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Demokrat Parti’nin iktidara yaklaştığı günlerde, 1950 yılının Mart ayında yaptığı bir konuşmada, “altı ok”un anayasadan çıkartılacağını açıklamışsa da bu değişiklik, 1960 askeri darbesini yapan cuntacılar tarafından 1961 Anayasası’yla gerçekleştirilmişti.

– Yılmaz Gülcan, “Cumhuriyet Halk Partisi (1923-1946)”, İstanbul Üniversitesi Doktora Tezi, İstanbul 1999