Mehir nedir, ne zaman verilmesi gerekir?
Evlilik akdinin doğurduğu bir yükümlülük olarak erkeğin eşine vermesi gereken para ya da mala mehir denir. Kur’ân-ı Kerîm’de, evlenen erkeğin bayana mehir vermek zorunda olduğu ve bunu zorla geri almasının câiz olmadığı konusunda âyetler bulunmaktadır (el-Bakara, 2/237; en-Nisâ, 4/4, 20, 24, 25; el-Mâide, 5/5).
Hanefîler’e nazaran mehir, nikâhın sonuçlarından biridir. Bu nedenle nikâh esnasında belirlenmemiş olsa, hatta nikâh esnasında verilmeyeceği koşul koşulsa bile evlenen bayan mehre hak kazanır.
Sözlükte mehir (mehr) “ücret” mânasına gelir. Bir fıkıh terimi olarak evlilik esnasında ödenen para yahut malı söz etmesi bu uygulamanın evlilik kurumunun Sâmî kültüründeki birinci halleriyle irtibatlı olmalıdır (aş.bk.). Kur’ân-ı Kerîm’de mehir manasında ecrin çoğulu olarak ücûr, farîza ve saduka (çoğulu sadukāt) sözleri geçmektedir
Evlenme sırasında yahut öncesinde evlenecek erkeğin kız tarafına makul bir para veyahut mal verme uygulamasının türlü din ve kültürlerde hayli eski bir geçmişi vardır. Bu uygulamanın özellikle birinci biçimleri nikâh akdinin satım akdine benzeri özellikler taşıdığını, çeşitli isimler altında yapılan ödemenin de satış bedeli olarak kabul edildiğini düşündürmektedir. Vakit içinde uygulama nikâhı satım akdi, yapılan ödemeyi de satış bedeli olmaktan çıkarmış, ailelerin birbirine yakınlaşmasını sağlayan hediyeleşmeye yahut bayan için ekonomik ve toplumsal bir garantiye dönüştürmüştür.
Romalılar’da ve Atinalılar’da bayan tarafına evlilik öncesi yapılan ödemeler bir cins satış bedeli özelliğini taşımaktadır. Yahudi hukukunda da evlenecek kızın ailesine mohar ismi altında yapılan ödeme kıymetli bir yer tutmaktadır. Mohar ödemeye gücü yetmeyenler, evleneceği kızın ailesine muhakkak bir müddet hizmet ederek bu yükümlülüğü yerine getirirdi. Gerçekten Hz. Mûsâ, kızıyla evlenebilmek için kayınpederine sekiz yıl hizmet etmek zorunda kalmıştı (el-Kasas 28/27).
Câhiliye Arapları da mehri evlenmenin temel koşullarından biri olarak kabul etmişti; evlilik lakin mehir ödendiğinde geçerlilik kazanır, bu türlü bir ödeme yapılmadığı takdirde nikâhsız bir birleşme olarak görülür ve utanç verici kabul edilirdi. Gerçekten Antere kıssasında mehir ödenmeden evlenmeye zorlanan bayanlar bu çeşit evliliği onur kırıcı olarak nitelemektedir. Câhiliye periyodunda mehir evlenecek kızın velisine ödenirdi, bayanlar mehirden bir hisse alamazlardı. Nişanlanma sırasında verilen birtakım armağanlar daha çok sadâk ismiyle anılırdı. Lakin İslâm’ın zuhurundan kısa bir müddet evvel mehrin bir kısmının şahsen evlenecek bayana verilmeye başlandığı görülmektedir.
Mehir En Fazla ne kadar verilebilir?
Evliliği kolaylaştırmak için mehrin çok yüksek olarak tesbiti tavsiye edilmemişse de mehir için bir üst hudut da öngörülmüş değildir. Hz. Ömer’in bir üst hudut getirme yolundaki teşebbüsü Kureyşli bir hanımın, “Eğer bir bayanı bırakıp yerine öteki bir bayan almak isterseniz ne kadar çok olursa olsun birincisine verdiğiniz hiçbir şeyi geri almayın” (en-Nisâ 4/20) meâlindeki âyeti kanıt göstererek ölçü sınırlamasına itiraz etmesi üzerine sonuçsuz kalmıştır. Bu sebeple Osmanlı Devleti’nde yalnızca yeniçerilerle ilgili olarak mehir için bir üst sonun konulduğu görülmektedir.
Mehir Nikah anında mı ödenmeli?
Mehrin tamamı nikâh anında ödenebileceği üzere tamamının yahut bir kısmının ödenmesi daha sonraya da bırakılabilir. Bir kısmının peşin (mehr-i muaccel), kalanının daha sonra (mehr-i müeccel) ödenmesi genel bir uygulama üzere görünmektedir.
Mehir bütünüyle bayanın malıdır, onda dilediği üzere tasarruf edebilir. Evlenecek bayan yahut yakınları mehir karşılığında bir çeyiz hazırlamak mecburiyetinde değildir. Bu tarafıyla de Türkler’de yaygın biçimde uygulanan ve karşılığında aşikâr bir çeyiz hazırlama yükümlülüğü getiren başlıktan ayrılmaktadır. Lakin bu temel her yerde uygulamaya tam olarak yansımamıştır.
