Kabotajdan Mavi Vatan’a: Türkiye’nin denizlerdeki hak mücadelesi

Uluslararası Kriz Araştırmaları Merkezi (USKAM) Başkanı ve Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. İsmail Şahin, 1 Temmuz Denizcilik ve Kabotaj Bayramı’nda, Türkiye’nin Kabotaj Kanunu ile kazandığı deniz egemenliğini nasıl “Mavi Vatan” doktriniyle daha da genişlettiğini AA Tahlil için kıymetlendirdi.

TÜRKİYE’NİN DENİZLERDEKİ HAK MÜCADELESİ

1 Temmuz Denizcilik ve Kabotaj Bayramı, Türkiye’nin denizlerdeki egemenliğini hatırlamak ve geleceğe dönük stratejisini kıymetlendirmek açısından özel bir anlam taşır. Kabotaj Kanunu ile kıyı sularında yine egemenlik kuran Türkiye, bu tarihi kazanımı “Mavi Vatan” doktriniyle derinleştirerek milletlerarası ölçekte stratejik bir deniz siyaseti geliştirmiştir.

TÜRKİYE’NİN DENİZ COĞRAFYASININ STRATEJİK BOYUTU

Türkiye, Karadeniz’den Ege’ye ve Akdeniz’e uzanan beş deniz havzasında yer alan, üç tarafı denizlerle çevrili ender ülkelerden biridir. Bu jeopolitik pozisyon, sadece deniz ticareti değil, güç güvenliği, irtibat altyapısı, balıkçılık, savunma ve ekonomik çıkarlar açısından da büyük fırsatlar ve riskler barındırır.

Antik çağlardan günümüze denizler, uygarlıklar ortası etkileşimin, zenginliğin ve gücün taşıyıcısı oldu. Bugünse tıpkı denizler güç nakil çizgilerinin, global ticaret yollarının ve savunma stratejilerinin vazgeçilmez alanları haline geldi.

EGEMENLİĞİN DENİZLERDEKİ YANSIMASI

19. yüzyılda Amerikalı denizci stratejist Alfred Thayer Mahan’ın “Denizlere hükmeden, dünyaya hükmeder” yaklaşımı, deniz gücünün global güç projeksiyonu için vazgeçilmez olduğunu ortaya koydu. Bu niyet, Osmanlı denizciliğinde de karşılık bulmuştu. Barbaros Hayreddin Paşa’nın “Denizlere hâkim olan, cihana hâkim olur” kelamı, Akdeniz’de Türk deniz gücünün tarihi köklerini anlatır.

Ancak Osmanlı’nın zayıflamasıyla birlikte denizlerdeki üstünlük kaybedilmiş; kapitülasyonlar, limanlarda ve iç sularda bile egemenliği zedelemişti. I. Dünya Savaşı sonrası yaşanan işgaller, Sevr Antlaşması ve boğazların denetiminin kaybı, Türkiye’nin denizlerle olan bağını koparma teşebbüslerine dönüştü.

KABOTAJ HAKKININ GERİ KAZANIMI

Lozan Antlaşması ile kapitülasyonların sona ermesi, Türkiye’ye tekrar kabotaj hakkı kazandırdı. 1 Temmuz 1926’da yürürlüğe giren Kabotaj Kanunu, Türkiye’nin kendi kara sularında sırf kendi vatandaşları ve bayrağını taşıyan gemiler aracılığıyla deniz nakliyatı yapabilmesini garanti altına aldı.

Bu adım yalnızca teknik bir düzenleme değil, tıpkı vakitte deniz yetki alanlarında tam egemenliğin tesisi manasına geliyordu. Kabotaj hakkı sayesinde Türk deniz ticareti, tersanecilik, balıkçılık ve denizcilik eğitimi gelişti; böylelikle ulusal denizcilik kültürü tekrar inşa edilmeye başlandı. Bu nedenle her yıl 1 Temmuz, Denizcilik ve Kabotaj Bayramı olarak kutlanıyor.

KABOTAJDAN MAVİ VATAN’A GEÇİŞ

Kabotaj hakkı, bir nakliyecilik ayrıcalığının ötesinde ulusal egemenlik, ekonomik bağımsızlık ve güvenlik siyasetlerinin temel taşıdır. Bu vizyon, 21. yüzyılda “Mavi Vatan” doktriniyle tekrar mana kazandı. Türkiye artık deniz yetki alanlarında sadece sahip olduğu hakları değil, bu alanların ekonomik potansiyelini ve stratejik ehemmiyetini de müdafaa kararlılığını ortaya koyuyor.

Mavi Vatan anlayışı, Türkiye’nin denizlerdeki milletlerarası hukuk çerçevesinde tanımlanmış egemenlik haklarını hem diplomatik hem askeri seviyede savunmasını mümkün kıldı. Doğu Akdeniz’de Yunanistan, İsrail ve GKRY’nin oluşturduğu ittifaka karşı yürütülen faal dış siyaset, bir yandan Kıbrıs Türk halkının haklarını savunurken öbür yandan Türkiye’nin bölgedeki güç ve güvenlik menfaatlerini de müdafaa altına almayı hedefliyor.

STRATEJİK DENİZCİLİK VİZYONU: DONANMA VE ENERJİ

Mavi Vatan, Türkiye’ye sadece askeri değil, teknolojik ve ekonomik manada da yeni bir stratejik ufuk sundu. Türk Deniz Kuvvetleri, MİLGEM projesi, TCG Anadolu, denizaltı ve insansız deniz araçları üzere çağdaş platformlarla güçlendirildi. Böylelikle çok cepheli tehditlere karşı daha hazırlıklı, caydırıcılığı yüksek bir yapı oluşturuldu.

Bununla birlikte Türkiye, denizlerdeki güç potansiyelini de pahalandırmak üzere kendi sismik araştırma ve sondaj filosunu kurdu. Fatih, Yavuz, Yasal ve Abdülhamid Han üzere gemilerle güç kaynaklarını kendi imkânlarıyla arayabilen az ülkelerden biri haline geldi. Bu durum, daha evvel dışa bağımlı olunan güç arama süreçlerinde Türkiye’yi bağımsız ve güçlü bir aktöre dönüştürdü.

“MAVİ VATAN”, YENİ JENERASYON BİR DEVLET POLİTİKASIDIR

Kabotaj Kanunu ile başlayan denizlerdeki egemenlik uğraşı, bugün Mavi Vatan vizyonuyla daha geniş bir çerçeveye oturtulmuştur. Bu vizyon, Türkiye’nin yalnızca savunma konseptini değil, ekonomik bağımsızlığını, güç güvenliğini ve memleketler arası hukuk temelinde deniz haklarını da kapsayan bütüncül bir stratejiye dönüşmüştür.

Dolayısıyla Mavi Vatan, sadece Yunanistan’ın maksimalist tezlerine karşı bir yanıt değil, Türkiye’nin denizlerdeki geleceğine taraf veren, esaslı ve çok boyutlu bir devlet siyasetidir. Bu siyaset sayesinde Türkiye, artık sadece hak talep eden değil, haklarını denizde fiilen koruyan ve uygulayan güçlü bir deniz devleti pozisyonundadır.

[Prof. Dr. İsmail Şahin, Milletlerarası Kriz Araştırmaları Merkezi (USKAM) Başkanı ve Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Öğretim Üyesidir.]