Ümit Yenişehirli yazdı: Kim bu Dürzîler?

Suriye’deki istikrar ortamını bozmak isteyen İsrail’in, “Dürzîleri koruma” palavrasıyla başlattığı taarruzlar şimdilik durmuş görünüyor. Olayların merkezindeki Dürzîler ise vatandaşı oldukları ülkenin safında değil de saldıran ülkenin yanında yer alışlarıyla gündem oldular. Pekala; yaklaşık bin yıldır bölgede olan bu küçük lakin gizemi büyük topluluk nedir, kimdir, nasıldır? Bir bakalım…

SOYLARININ EHL-İ BEYT’E UZANDIĞINI ARGÜMAN EDİYORLARDI

Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi’ndeki “Dürzîler” maddesinde yer alan bilgilere nazaran; Dürzîlik, hânedan ismini Hz. Fâtıma’dan alan, kurucularının Hz. Fâtıma ve Hz. Ali yoluyla Hz. Peygamber’in soyundan geldiğini tez eden Fatımî devletinin idaresinde, 11. yüzyılın başlarında ortaya çıkmıştı. 

Bugünkü Tunus civarında kurulan devlet, 250 yılı aşkın bir müddet varlık göstermiş, Sicilya’yı fethedecek kadar da askerî muvaffakiyetler ortaya koymuştu. Lakin bu devlet, çoğunluğu toplumdaki heterodoks inanç farklarından beslenen iç savaşlarla güçten düşmüştü. Evvel Abbasîlerin denetimine giren Fatımîler, sonrasında da Türk sultanlığı Memlûkluların hâkimiyetinde kalıp tarih sahnesinden silinmişlerdi. 

SULTAN HÂKİM-BİEMRİLLAH, “İLAH” OLDUĞUNU İLAN ETTİ

Dönemin ilahiyat ve entelektüel etraflarında, antik Yunan ve Roma kaynaklı felsefî akımlara büyük ilgi gösterilmekteydi. Bilhassa “uluhiyet” (ilahlıkla ilgili olan) kavramı etrafında Yeni Eflatuncu fikirlerden beslenen hem temelsiz hem de sonuçsuz tartışmalar yaşanmaktaydı. Hanedan yöneticileri de bu tartışmalara aktif olarak katılmaktaydı. 

Dürzîlik, altıncı Fatımî halifesi el-Hâkim Biemrillâh devrinde kurulmuştu. Onun, tuhaf kişiliği, sorunlu İslam niyeti ve bunlardan doğan hezeyanlarından yararlanmak isteyen çevreler, Şiîliğin İsmâiliyye kolundaki hiyerarşide hâkimiyet kurmak için fırsat bulmuşlardı. Biemrillah, kendisini “ilahî bir varlık” sanıyordu, etrafındaki yönetici ve din adamları da onun bu fikrini kavramsallaştırmaya girişmişlerdi. Bilhassa Hamza b. Ali, Sabîlik, Yezidîlik, İslâmiyet, Yahudilik, Hıristiyanlık, Budizm, Yunan ideolojisi ve eski Mısır inançlarından aldığı ögelerle Dürzîliğin itikadî çerçevesini oluşturmuştu. 

Bu gelişmeler, Biemrillah’ın kendisini “ilah” olduğunu ilan etmesine kadar varacaktı. Aslında Biemrillah, “ilah olmadan” evvel de garip halleri olan birisiydi. İnanılmaz derecede acımasız bir yönetici olan halife, üzerindeki yün elbiseyi 7 yıl çıkartmadan giymişti. Sokaklarda eşekle dolaşması da meşhurdu. İlahlığını ilan ettikten sonra devlet yöneticileri yazılarının başına “Rahman ve rahim olan el-Hâkim” ibaresini eklemeye başlamışlardı. 

Bu ortada Dürzî ismi, bir argümana nazaran, Haçlı seferleri sırasında Lübnan dağlarına gelen Kont Dreux’dan alınmıştı. Sonrasında Dreux ve etrafındaki topluluk adeta buharlaşarak yok olmuştu.

KELİME-İ ŞEHADET, NAMAZ, ORUÇ, HAC VE ZEKÂT KALDIRILDI

Dürzîliğin, kurucusu Vezir Hamza b. Ali, toplumdaki rol modeli ise Halife el-Hâkim Biemrillah’tı. Biemrillah, evvelce beş vakit namaz kılmamasıyla bilinir olmuş, Cuma, cenaze ve bayram namazlarına da iştirak etmemişti. Ali ve Halife, namaz yerine, “doğru sözlülük” kuralını getirmişti. İkilinin kararına nazaran, dindaşı için gerçek sözlülük mecburiyetindeki bir Dürzî, diğer din mensupları karşısında ise bu mükellefiyetten muaf oluyordu. Biemrillah, sonra sırasıyla “Din kardeşini koru, kâfi.” diyerek zekâtı kaldırmış, “Bu evvelce vardı, artık yok.” sözleriyle oruç tutmayı da iptal etmişti.  

Kategorik olarak bütün Peygamberlere karşı olan Hamza b. Ali ve Halife el-Hâkim Biemrillah, çok sayıda Peygamber’in şeriatında yer aldığı için Hac ibadetini bir müddet sonra geçersiz kılmışlardı. Ayrıyeten, cihadı da ilga ettiklerini açıklamışlardı. Dürzîlikte, mevtle birlikte ruhların öbür başka vücutlarda tekrar dünyaya döndüğüne de inanılmaktaydı.  

KIZ KARDEŞİ ÖLDÜRTTÜ, TARAFTARLARI “ÖLMEDİ, GÖĞE ÇIKTI” DEDİ

El-Hâkim Biemrillah, 13 Şubat 1021 gecesi, sık sık gittiği Mukattam dağına yine çıkmış fakat o geceden sonra bir daha kendisini gören olmamıştı. Kaybolduğu yerde yalnızca, üzerinde hançer izleri bulunan elbisesi vardı. Onun ilahlığına inananlar ise göğe yükselerek “gaybubet”e karıştığı safsatasına inanmışlardı. Halbuki tarihçiler Biemrillah’ı, onun çılgınca davranışlarına artık tahammül edemeyen kız kardeşi Sittimülk’ün öldürttüğünü belirlemişlerdi. 

EN HAYATÎ İNANIŞLARINDAN BİRİSİ TAKİYYE RUHSATIYDI

İslam tarihi boyunca ana gövde olan sahih Müslümanlık anlayışına sahip çevreler, Dürzîlik’teki sıkıntılı lakin buna karşın yer yer kendilerini İslam’a nispet eden inanışlar konusunda çok hassas ve sert tedbirlerden yana olmuşlardı. Bu durum da takiyeciliğin Dürzîler ortasında yaygınlaşmasına yol açmıştı. 

Buna nazaran, öbür din mensuplarının yanında “el-Hâkim şehadeti” değil, Kelime-i Şehadet getirilebilirdi. Hâttâ kaideler çok daha zahmetliyse el-Hâkim’i lanetleyip, ona küfretmek de cevaz verilen tavırlar ortasındaydı. Dürzîlerin, Lübnan’ın dağlarına kaçıp, asırlarca o bölgede yaşamalarının temelinde de inanışlarına karşı İslam dünyasındaki reaksiyon dolu anlayıştan çekinmeleri yatmaktaydı.

“PEYGAMBER” El-MUKTENÂ ÖLÜNCE DÜRZÎLİĞE GİRİŞ-ÇIKIŞ KAPANDI

“Dürzîlik dininin peygamberleri”nden sayılan Bahaeddin el-Muktena’nın 1021’deki vefatının akabinde ise Dürzîliğe giriş çıkış kapanmıştı. Böylelikle küçük bir nüfusa sahip olan Dürzîler, yaklaşık bin yıldır topluluk içi evlenmelerle varlığını sürdürmüş, nüfusları epeyce az sayıda kalan kapalı bir toplum olarak bugünlere kadar gelebilmişlerdi. 

İSRAİL’DE MECBURÎ ASKERLİK MİSYONU OLAN TEK YABANCI TOPLULUK

Britannica Ansiklopedisi’nin “Dürzî” maddesindeki bilgilere nazaran de Dürzîler, tarih boyunca İslam devletlerinin takibi ve vakit zaman baskısı altında yaşamışlardı. Osmanlı’nın yıkılış devrinde Fransızlarla işbirliği yapan, sonrasında Yahudi yerleşimcilerle ortak hareket eden Dürzî toplumu, 1948 yılında İsrail devletinin kurulmasını takiben, bu toplumla çok daha yakın ilgiler içine girmişti. İsrail’de, nüfusu 120 bin civarında olduğu varsayım edilen Dürziler, Yahudi olmayan topluluklar ortasında, İsrail ordusunda – Dürzî önderlerin talebiyle – zarurî askerlik yapan tek küme olarak da biliniyor. Ayrıyeten, Dürzî erkeklerin yüzde 40’ı da İsrail atak güçlerinde istihdam ediliyor. Kendilerini gizleme pratikleri nedeniyle tam sayı bilinmemekle birlikte dünya genelindeki Dürzî nüfusun, Suriye 700 bin, Lübnan 350 bin, Ürdün 20 bin, AB ülkeleri 100 bin ve ABD’de 20 bin olmak üzere 1,5 milyona yakın olduğu varsayım ediliyor.