Sokağı edebiyata taşıyan yazar: Hüseyin Rahmi Gürpınar

Şık, Gulyabani, Tesadüf, Melek Sanmıştım Şeytanı, Yazgının Cilvesi, Mecnun Filozof, Can Pazarı ve Ölüler Yaşıyor mu? isimli romanların da ortalarında yer aldığı çok sayıda unutulmaz yapıtı kaleme alan Gürpınar, kimi kaynaklara nazaran 17 Ağustos, kimi kaynaklara nazaran ise 19 Ağustos 1864’te İstanbul’da dünyaya geldi.

Hünkar yaveri Mehmet Sait Paşa ile Ayşe Sıdıka Hanım’ın oğlu olan müellif, üç yaşındayken annesini kaybetti. Dört yaşındayken Girit’te askerlik yapan babasının yanına giden Gürpınar, medrese eğitimine başladı.

Unutulmaz müellif, 6 yaşında İstanbul’a geri dönerek, çocukluğunu Aksaray’da anneannesiyle teyzesinin yanında geçirdi. Yakubağa (Ağayokuşu) mahalle mektebinde okuyan Gürpınar, Mahmudiye Rüşdiyesi sıbyan ve rüşdiye kısmına, oradan da resmi dairelere katip yetiştiren Mahrec-i Aklam’a devam etti. Hocası Abdurrahman Gurur Efendi’nin teşvikiyle iki yıl kadar da Mülkiye Mektebinde tahsil gördü.

İSTANBUL’DAN ESİNLENEN BİR YAZAR

Çocukluğunu birlikte geçirdiği akrabaları, Gürpınar’ın edebi hassaslığının gelişmesinde değerli bir rol oynardı. İstanbul ile etrafının renkli ve canlı hayatı, masallardan cinayetlere kadar kentin irili ufaklı bütün olayları, muharririn roman ve öykülerinde kendine bir yer buldu.

Fransızca dersleri de alan Gürpınar, ikinci sınıftayken hastalanarak bir yıl kadar tedavi gördü, ardından okulu bırakmak zorunda kaldı.

Gürpınar, birinci yapıtlarını 12 yaşında kaleme almaya başladı ancak Gülbahar Hanım isimli piyesi ile sahip olduğu kitaplar, o devir yaşadığı meskende çıkan yangınla yok oldu.

Usta müellifin, periyodun yanlış Batılılaşma sıkıntısını ele aldığı birinci romanı Ayna, 23 Nisan 1887’de Ahmed Midhat Efendi’nin Tercüman-ı Hakikat gazetesinde tefrika edilmeye başlandı. Eser 1889’da Şık ismiyle kitap olarak basıldı.

İlk öykü denemesi İstanbul’da Bir Frenk ismiyle 25 Temmuz 1887’de Ceride-i Havadis gazetesinde yayınlanan müellif, yaptığı bir açıklamada şunları söylemişti:

ŞIK ROMANININ YAZMA HİKAYESİ

“Basına Ceride-i Havadis gazetesiyle girdim. Birinci yazım ‘İstanbul’da Bir Frenk’ başlıklı yazıdır. İstanbul’da bir Frenk makalesi, adımın yayılmasına sebep oldu. Tercüman’a çağırdılar. Beşir Fuat, o vakit benim için ‘Bu çocukta espri, komik var.’ demişti. Ondan sonra Şık’ı yazdım.”

MİZAH MECMUASINI ÇIKARDI

Gürpınar, Tercüman-ı Hakikat’ın maaşlı müellif takımına alındıktan sonra okuyucunun bilgi ve kültür düzeyini yükseltmek gayesiyle edebi ve toplumsal bahisleri ele aldı, ayrıyeten Fransızcadan çeviriler yaptı.

Paul Bourget, Paul de Kock, Alfred de Musset üzere Fransız muharrirlerin yapıtlarını çeviren Gürpınar’ın Mürebbiye, Metres, Tesadüf ve Nimetşinas yapıtları 1894’te geçtiği İkdam gazetesinde okuyucuyla buluştu.

Hüseyin Rahmi Gürpınar, 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanının akabinde resmi vazifesinden ayrılarak kendini tümüyle yazarlığa verdi.

Ahmet Rasim ile Gürpınar’ın birebir yıl yayınlamaya başladığı mizah dergisi Boşboğaz ile Güllabi, 37 sayı okuyucuya ulaştı.

İbrahim Hilmi Bey ile çıkardığı Millet gazetesi uzun ömürlü olmayan başarılı edebiyatçının, daha sonraki yazıları İkdam, Kelam, Vakit, Son Posta, Milliyet ve Cumhuriyet gazetelerinde yer aldı.

Yazılarında 19 ve 20. yüzyıl başındaki İstanbul hayatını gerçekçi bir biçimde yansıtan müellifin Alafranga isimli romanı sansürlendi. Eser 1911’de Şıpsevdi ismiyle tekrar yayınlandı. Son Posta gazetesinde 1924’te yayımlanan Ben Meczup miyim? isimli romanı ahlaka karşıt bulunduğu için yargılanan müellif, bu davadan da beraat etti. Gürpınar, 1936-1943’te Kütahya milletvekili olarak misyon yaptı.

DERİN MÜŞAHEDE YETENEĞİ

Hüseyin Rahmi Gürpınar, yapıtlarında, İstanbul halkının toplumsal, töresel yaşantısını, aile geçimsizliklerini, mahalle bayanlarının kavgalarını, batıl inançları, yaşadığı çağdaki Türk toplumunun geçirdiği kriz ve değişimleri gözlemci bir mizah lisanıyla ele aldı.

İstanbul’u tüm canlılığıyla anlatan Gürpınar, sokağı edebiyata taşıyan muharrir olarak bilindi. Toplumcu bir sanat anlayışıyla yazılarını kaleme alan usta edebiyatçı, yapıtlarında yalın bir lisan kullanırken, çok okunan müellifler ortasında yer aldı.

Usta müellif, roman ve hikayelerinde seçtiği tipleri düzeylerine uygun, ustalıkla konuştururken olayları hem komik hem acıklı taraflarıyla ele aldı. Ertem Eğilmez’in Süt Kardeşler ismiyle sinemaya uyarladığı Gulyabani romanı bunun hoş bir örneği oldu.

Eserlerinde sıklıkla, zeki ve kurnazların, saf ve cahilleri kandırarak işlerini yürüttükleri çarpık bir tertipten kurtulmak için akılcı fikrin gelişmesi gerektiğini savunan müellif, yazılarında dar sokakları, ahşap meskenleri, konakları, yalıları ve çarşılarıyla İstanbul’u işledi.

HÜSEYİN RAHMİ ÖLDÜ

Gürpınar, milletvekili olduğu yıllar dışında hayatını, 1912’de taşındığı Heybeliada’da geçirdi. Türk edebiyatında daha çok romancılığıyla tanınmasına karşın öykü ve tiyatro tipinde de eserler veren müellif, 8 Mart 1944’te Heybeliada’da vefat etti ve Abbas Paşa Mezarlığı’na defnedildi.